ΔΙΕΘΝΕΣ ΒΗΜΑ (12-10-99)

Ο «φυσικός καπιταλισμός», καπιταλισμός του μέλλοντος
Ο βιομηχανικός καπιταλισμός έχει ένα βασικό μειονέκτημα: αψηφά τη λογική της ύπαρξής του με το να διαλύει, χωρίς αξιολόγηση, τη Γη - την πιο εύρωστη πηγή κεφαλαίου. Αυτό το «φυσικό κεφάλαιο» παρέχει επαρκέστατο διατροφικό κύκλο, κλιματολογική σταθερότητα, ατμοσφαιρική σύνθεση και βιολογική παραγωγικότητα. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει ζωή. Η «Βιόσφαιρα Ι», ο πλανήτης μας, παρέχει κατάλληλο και υγιεινό αέρα, νερό και τροφή σε έξι δισεκατομμύρια ανθρώπους κάθε μέρα, και μάλιστα δωρεάν. Και οι συντηρητικοί επιστημονικοί υπολογισμοί για την οικονομική αξία του παγκόσμιου οικοσυστήματος την ανεβάζουν ίση με το Ακαθάριστο Παγκόσμιο Προϊόν. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση έκανε τους ανθρώπους εκατό φορές πιο παραγωγικούς, επειδή χωρίς αυτήν και με δεδομένο το τότε ελλιπές εργατικό δυναμικό περιοριζόταν η πρόοδος. Η λογική αυτή μπορεί να είναι παμπάλαιη, αλλά σήμερα οι ρόλοι, όσον αφορά τη σπανιότητα ή το έλλειμμα, έχουν αλλάξει: σήμερα έχουμε πλεόνασμα εργατικού δυναμικού αλλά έλλειμμα φυσικού περιβάλλλοντος. Το επιβαλλόμενο, επομένως, είναι να χρησιμοποιούμε πηγές όπως η ενέργεια, το νερό, τα μεταλλεύματα ή το ξύλο με τρόπο ώστε να τα καθιστούμε παραγωγικά. Κι αυτό, όχι γιατί η ποσότητα του πετρελαίου και των άλλων ορυκτών έχει περιοριστεί -αντιθέτως, η τεχνολογία έχει καταφέρει να μειώσει τις τιμές τους-, αλλά γιατί η παραγωγικότητα αναφορικά με αυτές τις πηγές είναι ιδιαίτερα επικερδής. Οι περιορισμοί όμως που θα προκύψουν είναι ένα πρόβλημα που δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε. Υπάρχει βέβαια μια εναλλακτική λύση, ο αποκαλούμενος «φυσικός καπιταλισμός», ο οποίος έχει ήδη να επιδείξει σημαντικά οφέλη, όχι μόνο για τις επόμενες γενιές αλλά και για τους σημερινούς επιχειρηματίες. Οι αρχές του επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να συμπεριφέρονται σαν να αξιολογούν πραγματικά το φυσικό κεφάλαιο. Ο φυσικός καπιταλισμός στηρίζεται σε τέσσερις αλληλοεξαρτώμενες και αμοιβαία επιβαλλόμενες αρχές. Πρώτον, η χρήση των πηγών πρέπει να είναι κατά 10 ώς 100 φορές περισσότερο «παραγωγική». Σήμερα μόνο το 1% των πηγών καταλήγει σαν προϊόν. Τα αυτοκίνητα, για παράδειγμα, καταναλώνουν μόνο το 1% των καυσίμων τους και οι κοινοί λαμπτήρες απορροφούν μόνο το 3% των καυσίμων που καταναλώνει ο σταθμός παραγωγής ενέργειας. Οι απώλειες στις ΗΠΑ στον τομέα της ενέργειας ανέρχονται στα 200 δισ. ετησίως. Αμεσα συνδεδεμένες μ' αυτήν την αρχή είναι η αναθεώρηση των πρακτικών εξοικονόμησης των πηγών σε μεγάλες ποσότητες, οι οποίες από οικονομική άποψη αποδεικνύονται πολύ πιο συμφέρουσες απ' ό,τι η περιορισμένη εξοικονόμηση. Το σπίτι μου στο Ρόκι Μάουντεν, για παράδειγμα, δεν διαθέτει συμβατική κεντρική θέρμανση, αλλά δεν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα ακόμη και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Το κόστος κατασκευής του αποδείχθηκε τελικώς πολύ περιορισμένο, αφού τα πρόσθετα μονωτικά μέτρα ήταν φθηνότερα από την αγορά καυστήρα, ενώ η εξοικονόμηση σε ενέργεια απόσβεσε το κόστος κατασκευής σε δέκα μήνες. Ας σημειωθεί ότι η τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν του 1983. Με τα σημερινά δεδομένα το κόστος θα ήταν πολύ μικρότερο, όπως αποδεικνύουν οι εφαρμογές των νέων τεχνολογιών σε μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα. Η βελτίωση των σημερινών συστημάτων αυτοκίνησης και χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να εξοικονομήσει τη μισή ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνεται παγκοσμίως. Ιδιαίτερα επιτυχής υπήρξε η προσπάθεια μιας μεγάλης εταιρείας ολοκληρωμένων προγραμμάτων (τσιπ) ηλεκτρονικών υπολογιστών να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της παραγωγής της -ανάμεσά τους την εξοικονόμηση ενέργειας κατά 76%- και μάλιστα υπό το πρίσμα ενός επικερδούς τρόπου να μειώσει την εκπομπή αερίων τουλάχιστον κατά 92% ανά τσιπ. Το εγχείρημά της απέδειξε ότι τα εμπόδια μπορούν να γίνουν επιχειρηματική ευκαιρία, ενώ ο ανταγωνισμός φέρνει στην αγορά τεχνολογικές καινοτομίες που μπορούν να αλλάξουν καθοριστικά τη βιομηχανική δομή. Η δεύτερη αρχή που διέπει τον «φυσικό καπιταλισμό» είναι ο επανασχεδιασμός της παραγωγής με βάση τη γραμμή παραγωγής με τη μεγαλύτερη δυνατή ανακύκλωση και στόχο τον περιορισμό των απωλειών και το μηδενισμό της τοξικότητας. Ενας τέτοιος επανασχεδιασμός θα περιορίσει τις πιέσεις που δέχονται τα οικοσυστήματα, θα επανεισάγει στην παραγωγή τα «απόβλητα» και, κυρίως, θα οδηγήσει σε υψηλής ποιότητας προϊόντα με μικρό κόστος παραγωγής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αναμόρφωση μιας μεγάλης εταιρείας υφαντουργίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο αρχιτέκτονας Γουίλιαμ Μακντόνου και ο «πράσινος» χημικός δρ Μάικλ Μπρόνγκαρτ που εκλήθησαν να αναλάβουν αυτήν την αναμόρφωση, πρότειναν τη μείωση κατά 99,5% της τοξικότητας των χημικών επεξεργασίας των υφασμάτων. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ανθεκτικότερο και καλύτερης ποιότητας προϊόν με μειωμένο κόστος παραγωγής, αφού τα χημικά δεν δηλητηρίαζαν πια τους εργαζόμενους ή το περιβάλλον. Ο φυσικός καπιταλισμός μπορεί επίσης να βοηθήσει -αρχή άμεσα συνδεδεμένη με τον επανασχεδιασμό της παραγωγής- στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και στην αντιμετώπιση της ανεργίας. Εχει αποδειχθεί ότι οι εταιρείες που περιόρισαν δραστικά τα απόβλητά τους μέσω της ανακύκλωσης καθώς και την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας αύξησαν το εργατικό δυναμικό τους και προσέφεραν πολύ καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ο φυσικός καπιταλισμός θα αντικαταστήσει σταδιακά τον βιομηχανικό καπιταλισμό, όπως και ο βιομηχανικός καπιταλισμός αντικατέστησε τον αγροτικό. Θα συγκεράσει τις οικολογικές αρχές με τις οικονομικές βλέψεις, αποφέροντας σημαντικά κέρδη στις εταιρείες που θα ακολουθήσουν τις νέες πρακτικές. Βεβαίως, η μετάβαση θα χρειαστεί χρόνο. Ο φυσικός καπιταλισμός όμως έχει ήδη αρχίσει να αποζημειώνει όσους πρωτοπόρους τον υιοθέτησαν, αποφέροντάς τους κέρδη και καθιστώντας τους ανταγωνιστικούς.
Του Amory Lovins The Guardian / «Κ»
Ο κ. Καρκαγιάννης εκτάκτως δεν γράφει στη στήλη.

	ΔΙΕΘΝΕΣ ΒΗΜΑ (12-10-99)
Ο «φυσικός καπιταλισμός», καπιταλισμός του μέλλοντος	Ο βιομηχανικός καπιταλισμός έχει ένα βασικό μειονέκτημα: αψηφά τη λογική της ύπαρξής του με το να διαλύει, χωρίς αξιολόγηση, τη Γη - την πιο εύρωστη πηγή κεφαλαίου. Αυτό το «φυσικό κεφάλαιο» παρέχει επαρκέστατο διατροφικό κύκλο, κλιματολογική σταθερότητα, ατμοσφαιρική σύνθεση και βιολογική παραγωγικότητα. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει ζωή. Η «Βιόσφαιρα Ι», ο πλανήτης μας, παρέχει κατάλληλο και υγιεινό αέρα, νερό και τροφή σε έξι δισεκατομμύρια ανθρώπους κάθε μέρα, και μάλιστα δωρεάν. Και οι συντηρητικοί επιστημονικοί υπολογισμοί για την οικονομική αξία του παγκόσμιου οικοσυστήματος την ανεβάζουν ίση με το Ακαθάριστο Παγκόσμιο Προϊόν. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση έκανε τους ανθρώπους εκατό φορές πιο παραγωγικούς, επειδή χωρίς αυτήν και με δεδομένο το τότε ελλιπές εργατικό δυναμικό περιοριζόταν η πρόοδος. Η λογική αυτή μπορεί να είναι παμπάλαιη, αλλά σήμερα οι ρόλοι, όσον αφορά τη σπανιότητα ή το έλλειμμα, έχουν αλλάξει: σήμερα έχουμε πλεόνασμα εργατικού δυναμικού αλλά έλλειμμα φυσικού περιβάλλλοντος. Το επιβαλλόμενο, επομένως, είναι να χρησιμοποιούμε πηγές όπως η ενέργεια, το νερό, τα μεταλλεύματα ή το ξύλο με τρόπο ώστε να τα καθιστούμε παραγωγικά. Κι αυτό, όχι γιατί η ποσότητα του πετρελαίου και των άλλων ορυκτών έχει περιοριστεί -αντιθέτως, η τεχνολογία έχει καταφέρει να μειώσει τις τιμές τους-, αλλά γιατί η παραγωγικότητα αναφορικά με αυτές τις πηγές είναι ιδιαίτερα επικερδής. Οι περιορισμοί όμως που θα προκύψουν είναι ένα πρόβλημα που δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε. Υπάρχει βέβαια μια εναλλακτική λύση, ο αποκαλούμενος «φυσικός καπιταλισμός», ο οποίος έχει ήδη να επιδείξει σημαντικά οφέλη, όχι μόνο για τις επόμενες γενιές αλλά και για τους σημερινούς επιχειρηματίες. Οι αρχές του επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να συμπεριφέρονται σαν να αξιολογούν πραγματικά το φυσικό κεφάλαιο. Ο φυσικός καπιταλισμός στηρίζεται σε τέσσερις αλληλοεξαρτώμενες και αμοιβαία επιβαλλόμενες αρχές. Πρώτον, η χρήση των πηγών πρέπει να είναι κατά 10 ώς 100 φορές περισσότερο «παραγωγική». Σήμερα μόνο το 1% των πηγών καταλήγει σαν προϊόν. Τα αυτοκίνητα, για παράδειγμα, καταναλώνουν μόνο το 1% των καυσίμων τους και οι κοινοί λαμπτήρες απορροφούν μόνο το 3% των καυσίμων που καταναλώνει ο σταθμός παραγωγής ενέργειας. Οι απώλειες στις ΗΠΑ στον τομέα της ενέργειας ανέρχονται στα 200 δισ. ετησίως. Αμεσα συνδεδεμένες μ' αυτήν την αρχή είναι η αναθεώρηση των πρακτικών εξοικονόμησης των πηγών σε μεγάλες ποσότητες, οι οποίες από οικονομική άποψη αποδεικνύονται πολύ πιο συμφέρουσες απ' ό,τι η περιορισμένη εξοικονόμηση. Το σπίτι μου στο Ρόκι Μάουντεν, για παράδειγμα, δεν διαθέτει συμβατική κεντρική θέρμανση, αλλά δεν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα ακόμη και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Το κόστος κατασκευής του αποδείχθηκε τελικώς πολύ περιορισμένο, αφού τα πρόσθετα μονωτικά μέτρα ήταν φθηνότερα από την αγορά καυστήρα, ενώ η εξοικονόμηση σε ενέργεια απόσβεσε το κόστος κατασκευής σε δέκα μήνες. Ας σημειωθεί ότι η τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν του 1983. Με τα σημερινά δεδομένα το κόστος θα ήταν πολύ μικρότερο, όπως αποδεικνύουν οι εφαρμογές των νέων τεχνολογιών σε μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα. Η βελτίωση των σημερινών συστημάτων αυτοκίνησης και χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να εξοικονομήσει τη μισή ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνεται παγκοσμίως. Ιδιαίτερα επιτυχής υπήρξε η προσπάθεια μιας μεγάλης εταιρείας ολοκληρωμένων προγραμμάτων (τσιπ) ηλεκτρονικών υπολογιστών να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της παραγωγής της -ανάμεσά τους την εξοικονόμηση ενέργειας κατά 76%- και μάλιστα υπό το πρίσμα ενός επικερδούς τρόπου να μειώσει την εκπομπή αερίων τουλάχιστον κατά 92% ανά τσιπ. Το εγχείρημά της απέδειξε ότι τα εμπόδια μπορούν να γίνουν επιχειρηματική ευκαιρία, ενώ ο ανταγωνισμός φέρνει στην αγορά τεχνολογικές καινοτομίες που μπορούν να αλλάξουν καθοριστικά τη βιομηχανική δομή. Η δεύτερη αρχή που διέπει τον «φυσικό καπιταλισμό» είναι ο επανασχεδιασμός της παραγωγής με βάση τη γραμμή παραγωγής με τη μεγαλύτερη δυνατή ανακύκλωση και στόχο τον περιορισμό των απωλειών και το μηδενισμό της τοξικότητας. Ενας τέτοιος επανασχεδιασμός θα περιορίσει τις πιέσεις που δέχονται τα οικοσυστήματα, θα επανεισάγει στην παραγωγή τα «απόβλητα» και, κυρίως, θα οδηγήσει σε υψηλής ποιότητας προϊόντα με μικρό κόστος παραγωγής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αναμόρφωση μιας μεγάλης εταιρείας υφαντουργίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο αρχιτέκτονας Γουίλιαμ Μακντόνου και ο «πράσινος» χημικός δρ Μάικλ Μπρόνγκαρτ που εκλήθησαν να αναλάβουν αυτήν την αναμόρφωση, πρότειναν τη μείωση κατά 99,5% της τοξικότητας των χημικών επεξεργασίας των υφασμάτων. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ανθεκτικότερο και καλύτερης ποιότητας προϊόν με μειωμένο κόστος παραγωγής, αφού τα χημικά δεν δηλητηρίαζαν πια τους εργαζόμενους ή το περιβάλλον. Ο φυσικός καπιταλισμός μπορεί επίσης να βοηθήσει -αρχή άμεσα συνδεδεμένη με τον επανασχεδιασμό της παραγωγής- στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και στην αντιμετώπιση της ανεργίας. Εχει αποδειχθεί ότι οι εταιρείες που περιόρισαν δραστικά τα απόβλητά τους μέσω της ανακύκλωσης καθώς και την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας αύξησαν το εργατικό δυναμικό τους και προσέφεραν πολύ καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ο φυσικός καπιταλισμός θα αντικαταστήσει σταδιακά τον βιομηχανικό καπιταλισμό, όπως και ο βιομηχανικός καπιταλισμός αντικατέστησε τον αγροτικό. Θα συγκεράσει τις οικολογικές αρχές με τις οικονομικές βλέψεις, αποφέροντας σημαντικά κέρδη στις εταιρείες που θα ακολουθήσουν τις νέες πρακτικές. Βεβαίως, η μετάβαση θα χρειαστεί χρόνο. Ο φυσικός καπιταλισμός όμως έχει ήδη αρχίσει να αποζημειώνει όσους πρωτοπόρους τον υιοθέτησαν, αποφέροντάς τους κέρδη και καθιστώντας τους ανταγωνιστικούς. Του Amory Lovins The Guardian / «Κ» Ο κ. Καρκαγιάννης εκτάκτως δεν γράφει στη στήλη.