«Φιλιππικός» ή «Εφιαλτικός»; |
Ή ολίγα τινά ακόμη περί χωρισμού Eκκλησίας - Kράτους |
Σπύρος Bρετός |
Διαφωνεί ο Χρύσανθος Λαζαρίδης («Σαμιζντάτ» XIX, 26/3/1997) με τα επιχειρήματα του «Εφιάλτη» (που πολλοί, όντως, -και μεταξύ τους και ο υπογράφων- θα επιθυμούσαν σφόδρα να τολμήσει να εκδηλωθεί ονομαστικά) υπέρ του χωρισμού Εκκλησίας - Κράτους και αντιτείνει τα δικά του. Ας τα δούμε αναλυτικότερα:
Αναρωτιέται ο κ. Λαζαρίδης, δίκην εισαγωγής, σχετικά με το πώς αντιμετωπίζουν τη «Σαϊεντολογία» στη Γερμανία. Δεν είναι βέβαια το «φόρτε» των επιχειρημάτων του: σε ορισμένα Lander η «Εκκλησία της Σαϊεντολογίας» έχει τεθεί «υπό παρακολούθηση». Στην Ελλάδα (ναι, και στην Γαλλία) έχει τεθεί εκτός νόμου.
Προχωράει, όμως, ο κ. Λαζαρίδης παραπέρα - και υποπίπτει σε ένα μείζον ατόπημα: ασχέτως του πώς μεταχειρίζονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια τους Μάρτυρες του Γιεχωβά στην Γαλλία, ένα είναι σίγουρο - ότι στην Ελλάδα δεν αποδέχονται την ιδιαιτερότητά τους και τους βάζουν φυλακή παρά το γεγονός ότι είναι αντιρρησίες συνείδησης για θρησκευτικούς λόγους (άλλωστε αυτό είναι ένα από τα μέτωπα στα οποία η Διεθνής Αμνηστεία, την οποία το ελληνικό κράτος επικαλείται συχνότατα όσον αφορά τις όμορες προς αυτό χώρες, ασκεί αυστηρότατη κριτική στην Ελλάδα). Είναι «παράδεισος θρησκευτικής ανοχής» (κατά την έκφραση του κ. Λαζαρίδη) η Ελλάδα με 400 - 450 κρατούμενους στις Στρατιωτικές Φυλακές Αυλώνος;
Επικαλείται ο κ. Λαζαρίδης το επίγραμμα του δολλαρίου των ΗΠΑ «In God We Trust» για να διερωτηθεί, ακαδημαϊκά, εάν η Αμερική είναι «χομεϊνικό κράτος». Αμφισβητεί άραγε ο κ. Λαζαρίδης το φονταμενταλισμό των Founding Fathers, των Ιδρυτικών Πατέρων των Ηνωμένων Πολιτειών, που βρήκαν καταφύγιο στις νέες χώρες από τη θρησκευτική καταδίωξη των Καθολικών; Των Κονγκρεσσιοναλιστών Pilgrims που, καταδιωκόμενοι από την Αγγλία και την Oλλανδία, επιβιβάστηκαν στο Mayflower και έφθασαν στην Αμερική το 1620; Ή των Βαπτιστών που, με αρχηγό τον Roger Williams, εκδιώχθηκαν από τη Μασσαχουσέττη και ίδρυσαν εκκλησία στην Providence (=Θεία Πρόνοια) του Rhode Island το 1639; Αμφισβητεί ότι η σύγχρονη Αμερική «γέννησε» μακρά
H διατήρηση του επιγράμματος «In God We Trust» δηλώνει προσήλωση στην παράδοση μιας χώρας με «ρηχή ιστορικότητα». |
Κανείς δεν μπορεί, βέβαια, να διανοηθεί να αποδώσει σήμερα στις ΗΠΑ «χομεϊνική» διάσταση. Αυτό είναι προφανές. Γι’ αυτό, άλλωστε, και το επιχείρημά του περί του επιγράμματος «In God We Trust» είναι έωλο. Η διατήρησή του - έντονη απόδειξη της προσκόλλησης στην παράδοση που χαρακτηρίζει τις ΗΠΑ, μια χώρα με «ρηχή ιστορικότητα» - δεν αποδεικνύει τίποτε. Το ίδιο το «ρητό», άλλωστε, δεν είναι πιo αληθές (ή, κατ’ ανάγκην πιο ακριβές) από το παλαιότερο ημέτερο «Ισχύς Μου Η Αγάπη Του Λαού»... Αυτή είναι εξάλλου και η λειτουργία τέτοιων «slogans» επί Εθνοσήμων, Θυρεών και λοιπών συμβόλων. (Και σε τελευταία ανάλυση οι άνθρωποι λένε ότι εμπιστεύονται τον Θεό. Δεν διακηρύσσουν ότι τον πιστεύουν...)
Ασχέτως όμως με το ιδρυτικό παρελθόν τους και τον αμφισβητήσιμο σημερινό χομεϊνισμό τους, συγκρίνονται άραγε οι ΗΠΑ με την Ελλάδα ως ανεκτική χώρα- παράδεισο; Θα γνωρίζει ο κ. Λαζαρίδης ότι, στα χαρτιά τουλάχιστον (γιατί στην ψυχή του κάθε λαού αυτό δεν επιβάλλεται: καλλιεργείται), ισχύει πλήρης σεβασμός και προστασία των ατομικών ελευθεριών και των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών, ανεξαρτήτως θρησκείας (από την εποχή του Thomas Jefferson και του αμερικανικού συντάγματος του 1787), φυλής (από την εποχή του Martin Luther King και του NΑΑCP, μετά το 1962), φύλου (από την εποχή της Betty Friedan και του φεμινιστικού κινήματος, μετά το 1963) και σεξουαλικού προσανατολισμού (από την εποχή της εξέγερσης του Stonewall και της ανάπτυξης του ομοφυλόφιλου κινήματος, μετά το 1969) και ότι όποιος αποδείξει δυσμενή διακριτική μεταχείριση εναντίον του κερδίζει, σχεδόν νομοτελειακά, τη σχετική δίκη - και αποζημίωση.
Συμβαίνει, άραγε, κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα της «επικρατούσης θρησκείας»; Στην Ελλάδα όπου η καύση των νεκρών απαγορεύεται, διότι η επίσημη Εκκλησία επιβάλλει την αντίθεσή της ακόμη και σ’ αυτούς που δεν αποτελούν ποίμνιό της; Στην Ελλάδα της φανατικής άρνησης ακόμη και της συζήτησης περί ύπαρξης μειονοτήτων; Στην Ελλάδα όπου επί υπουργού Παιδείας Α. Τρίτση προέκυψε θέμα διορισμού καθολικών στη δημόσια εκπαίδευση (!); Στην Ελλάδα όπου τα κανάλια (ακόμη και η κρατική τηλεόραση) προβάλλουν κάθε χρόνο το έθιμο του «καψίματος του Εβραίου»; Στην Ελλάδα όπου ακόμη, πενήντα χρόνια μετά, δεν έχει αρχίσει δημόσιος διάλογος για τη στάση του πληθυσμού επί Κατοχής απέναντι τους Εβραίους; Στην Ελλάδα που ο ίδιος της ο λαός με τις απαντήσεις του σε πανευρωπαϊκή δημοσκόπηση την αναδεικνύει στην πιο ξενόφοβη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Αναγνωρίζει ο κ. Λαζαρίδης ότι, χάρη κυρίως στην αντίθεση της Εκκλησίας, δεν τίθεται καν θέμα νομιμοποίησης «εναλλακτικών οικογενειών» στη χώρα αυτή, όταν Χαβάη, Oλλανδία, Ισλανδία, Σουηδία και Δανία θεσμοθετούν «ομοφυλόφιλο γάμο», όταν οι Γάλλοι (ως πολιτεία αλλά και στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων των δημοσίων εταιρειών) εγκαθιδρύουν το θεσμό του concubinage, όταν ΗΠΑ και Ισραήλ (στο τελευταίο μάλιστα κατόπιν δικαστικής αποφάσεως) αποδέχονται (σε επίπεδο τόσο κρατικό όσο και, στις ΗΠΑ, μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων) κληρονομικά δικαιώματα μεταξύ μη επισήμως νυμφευμένων ζευγαριών - ακόμη και του ιδίου φύλου; Όταν, προκειμένου - ακριβώς...- να περιορίσουν τις διακοπές εγκυμοσύνης, αποδίδουν στις μοναχικές μητέρες (single mothers) νομική υπόσταση «κανονικού» νοικοκυριού;
Xωρισμός Eκκλησίας - Kράτους δεν σημαίνει εξοβελισμό του θρησκευτικού συναισθήματος. Σημαίνει όμως ίσες αποστάσεις. |
Δηλώνει ότι στην Ελλάδα ουδέποτε είχαμε πρόβλημα διδαχής της Θεωρίας του Δαρβίνου. Ξεχνάει προφανώς τις διαδηλώσεις προ ετών για το βιβλίο της Ανθρωπολογίας - το οποίον και εκάη δημοσίως. Μήπως ήταν μόνον εξτρεμιστές παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και παλαιοημερολογίτες; Κι άλλωστε στην Αμερική ποιοι κυρίως αντιδρούν; (Και για να επανέλθουμε: η ενδοτικότητα της αμερικανικής κυβέρνησης στις πιέσεις των «Δημιουργιστών» [Creationists] δεν μυρίζει λιγάκι υποχώρηση απέναντι σε φονταμενταλισμό;) Μήπως στην Ελλάδα, επίσης, δεν υπάρχουν θύματα εξτρεμιστών της θρησκευτικής Δεξιάς; Διάβασε ο κ. Λαζαρίδης στο Σαμιζντάτ XVIII (19/3/1997) τα περί εμπρησμού βιβλιοπωλείου από «αγνώστους»;
Αναφέρει, επίσης, ο κ. Λαζαρίδης ότι στις ΗΠΑ το κράτος δεν αναγνωρίζει μόνον τα Χριστούγεννα και το Πάσχα αλλά και την Hanukkah και το Pesach. Πολύ σωστά. Η εβραϊκή κοινότητα των ΗΠΑ ανέρχεται σε ποσοστό 2% του πληθυσμού (5.000.000 άτομα). Η μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα ανέρχεται σε ποσοστό επίσης 2% (200.000 άτομα). Αν με αυτήν του την παρατήρηση ο κ. Λαζαρίδης υπονοεί ότι είναι έτοιμος να υποστηρίξει ότι η Ελληνική Δημοκρατία θα όφειλε να αναγνωρίσει το Ραμαζάνι ως επίσημη εορτή (με συνέπεια να μεταδίδονται οι σχετικές τελετουργίες στα τζαμιά από την ελληνική κρατική τηλεόραση σε ζωντανή μετάδοση), ο γράφων τουλάχιστον δεν θα είχε καμία αντίρρηση. Χωρισμός Εκκλησίας-Κράτους δεν σημαίνει εξοβελισμό του θρησκευτικού συναισθήματος. Σημαίνει όμως, σίγουρα, ίσες αποστάσεις.
Η απόφαση χωρισμού θα σήμαινε επίσης κατάργηση της αναχρονιστικής και αυτόχρημα discriminatory (κατά τον αμερικανικό όρο) τακτικής της αναγραφής του θρησκεύματος στην ταυτότητα. Μια τέτοια πρακτική δεν μπορεί παρά να έχει ως στόχο αυτήν ακριβώς τη διακριτική μεταχείριση: για ποιον άλλο λόγο να αναγράφεται ένα στοιχείο που αφορά την ιδιωτική σφαίρα (όπως οι πολιτικές πεποιθήσεις, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή οι ποδοσφαιρικές προτιμήσεις) και όχι τα φυσικά χαρακτηριστικά (όπως το ύψος ή το χρώμα των οφθαλμών) του κάθε ατόμου/πολίτη στο έγγραφο αναγνώρισής του; Εκτός κι αν αγνοεί ο κ. Λαζαρίδης ότι το σύνολο των Eλλήνων πολιτών τουρκικής καταγωγής ή/και μουσουλμανικού θρησκεύματος αντιμετωπίζεται με παγερότητα (gets the cold shoulder, κατά την αμερικανική έκφραση) από τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ως οιονεί πέμπτη φάλαγγα ξένης δυνάμεως. O χωρισμός Εκκλησίας-Κράτους θα καθιστούσε μια τέτοια μεταχείριση παράνομη και, αν μη τι άλλο, δυσκολότερη. (Ωσάν να μην έφθανε το όνομα... Έχει άραγε αναλογιστεί ο κ. Λαζαρίδης πώς θα ήταν η ζωή του αν ονομαζόταν, παρ’ ελπίδα, Μουσταφά Λαζαρίδογλου;)
Ή μήπως αρνείται ότι μέχρι πρόσφατα ίσχυε, όσον αφορά τους Πομάκους της Θράκης, καθεστώς οιονεί apartheid, με τους «ιθαγενείς» να διαμένουν σε «homelands» και να απαγορεύεται η έξοδός τους μετά τη δύση του ηλίου (καθεστώς που κατάργησε μόλις στις αρχές της παρούσας δεκαετίας η κυβέρνηση Μητσοτάκη); Είναι αυτό «παράδεισος θρησκευτικής ανοχής»; (Και ας μην επικαλεστεί κανείς τον ισχυρισμό ότι το θέμα είναι «εθνικό» ή ότι η Τουρκία πράττει χειρότερα. Πρώτον, αλίμονο αν τα εθνικά θέματα αντιμετωπίζονται με παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεύτερον, εδώ δεν κρίνεται η δημοκρατικότητα της Τουρκίας. Τρίτον, οι Πομάκοι δεν είναι καν τουρκικής καταγωγής.)
Διατυπώνει ο κ. Λαζαρίδης το επιχείρημα ότι ο χωρισμός Εκκλησίας-Κράτους ήταν (περίπου) προνομιακό πεδίο δράσης των ολοκληρωτικών καθεστώτων - και συνεπώς οι υποστηρικτές του δεν είναι οπαδοί της δημοκρατίας αλλά ενός κράματος σταλινισμού και μουσολινισμού. Πέρα από ένα σχόλιο (ότι μια τέτοια συλλογιστική προσομοιάζει με το γνωστόν: «ο αστυνομικός είναι όργανο, το μπουζούκι είναι όργανο, άρα ο αστυνομικός είναι μπουζούκι») και πέρα από μια αντίρρηση (ότι οι πρώτοι διδάξαντες, το 1789, δεν αποτελούσαν ολοκληρωτικό καθεστώς: αστική επανάσταση έκαναν), μια παρατήρηση: ο κ. Λαζαρίδης υποπίπτει εδώ στο γνωστό μανιχαϊσμό - ό,τι προωθείται ή αποφασίζεται από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς είναι αυτόχρημα αρνητικό και καταδικαστέο. Δεν θα μπορούσε εδώ να αναρωτηθεί κανείς εάν θα υποστήριζε ο κ. Λαζαρίδης, κατ’ αναλογίαν, την κατάργηση, παραδείγματος χάριν, της κοινωνικής ασφάλισης και του ΙΚΑ με επιχείρημα ότι αποτελούν επιλογές και αποφάσεις της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου;
Aλίμονο αν τα εθνικά θέματα αντιμετωπίζονται με παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. |
Σε ένα σημείο ο κ. Λαζαρίδης έχει δίκιο: ότι δηλαδή στην Ελλάδα δεν υφίσταται χριστιανοδημοκρατικό κόμμα. Αυτό, όμως, έχει να κάνει με δύο παράγοντες. Ότι, πρώτον, παραδοσιακά η Oρθόδοξη Εκκλησία αποφεύγει την ενεργό και εμφανή ανάμειξή της στην καθ’ ημέραν πολιτική. Ότι, δεύτερον, δεν αναγκάστηκε να το κάνει διότι, ακριβώς, δεν υπήρξε ποτέ χωρισμός, άρα η Εκκλησία ήταν καθεστωτικός οργανισμός και θεσμικός παίκτης - άρα δεν χρειάστηκε κομματική «ομπρέλα». (Παρεμπιπτόντως: σε καμία χώρα με χριστιανοδημοκρατικό κόμμα και/ή με θεσμοθετημένο χωρισμό Εκκλησίας - Κράτους δεν παρουσιάστηκε το φαινόμενο ιερέα με πολιτειακή εσθήτα. Η Ελλάδα γνώρισε Αρχιεπίσκοπο/Αντιβασιλέα/Πρωθυπουργό το 1944, ενώ η Κύπρος, μεταξύ 1960 και 1977, Αρχιεπίσκοπο/Πρόεδρο...)
Τέλος ο κ. Λαζαρίδης, προκειμένου να θεωρητικοποιήσει το θέμα, διατυπώνει μια καινοφανή θεωρία: ότι οι λαοί χωρίζονται σε αυτούς που αυτοκαθορίστηκαν μέσω θρησκευτικής ρήξης και σε αυτούς που το θρησκευτικό στοιχείο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το συλλογικό ασυνείδητο. Διαπράττει εδώ δύο λάθη: ένα ιστορικό και ένα πολιτικό.
Η χώρα αυτή έζησε επί τετρακόσια χρόνια υπό ξένη κατοχή. Και πράγματι, κατά την περίοδο αυτή δεν είχε τα περιθώρια ανάπτυξης θρησκευτικών ανταγωνισμών. Όμως οι πρόγονοι αυτού του λαού διασπάστηκαν και αλληλοσκοτώθηκαν τρεις τουλάχιστον φορές επί της ουσίας σε θρησκευτικά θέματα: από τον τέταρτο ως τον έβδομο αιώνα με τις αλλεπάλληλες χριστολογικές έριδες, τον όγδοο και τον ένατο χωρισμένοι σε Εικονολάτρες και Εικονομάχους και από το δωδέκατο έως και το δέκατο πέμπτο (μέχρι και την τελευταία στιγμή, κυριολεκτικά) χωρισμένοι σε Ενωτικούς και Ανθενωτικούς.
Διατείνεται ο κ. Λαζαρίδης ότι μεταξύ των «πουριστών» λαών, μαζί με την Ελλάδα, πρέπει να συγκαταλεγούν οι Ιρλανδοί, οι Ισπανοί και οι Ισραηλινοί. Oι μεν πρώτοι έζησαν όντως υπό ξένη κατοχή (τους αλλόδοξους Αγγλους) και ζουν ακόμη - εν μέρει - σε εμπόλεμη κατάσταση, οι δεύτεροι πολέμησαν επί αιώνες τους αλλόθρησκους Μαυριτανούς, οι δε τρίτοι έζησαν επί αιώνες τη Διασπορά και, τον 20ό αιώνα, το Oλοκαύτωμα.
Πόσο, όμως, προωθεί το επιχείρημά του ο κ. Λαζαρίδης βάζοντας την Ελλάδα στον ίδιο κατάλογο με μια χώρα που κυριαρχείται από την πιο αντιδραστική
H αναλυτική διαύγεια φρόνιμο είναι να μην συσκοτίζεται από θεωρητικές ή/και ιδεολογικές προκαταλήψεις. |
Συμπέρασμα: υποψιάζεται κανείς διαβάζοντας (και επιχειρώντας να αποδομήσει) τη συμπερασματολογία του κ. Λαζαρίδη ότι ο συντάκτης της δεν κατέληξε στο τελικό «διά ταύτα» ξεκινώντας από τα επιχειρήματα, αλλά ξεκίνησε από το συμπέρασμα και σταχυολόγησε τους συλλογισμούς που θα στήριζαν αυτήν του την επιλογή. Κρίμα. Γιατί κάτι τέτοιο σημαίνει ότι η διαύγειά του συσκοτίστηκε από τις θεωρητικές (ιδεολογικές;) του προκαταλήψεις. Και μας έχει δώσει δείγματα νηφαλιότερης ανάλυσης.