A TRIP TO BULGARIA

From: Macedonian Press Agency <mpa@uranus.eng.auth.gr>

Macedonian Press Agency Documents in Elot928 Greek Directory

"ΚΑΛΩΣΗΡΘΑΤΕ ΚΥΡΙΕ ΠΡΟΕΔΡΕ" ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ

του Ιάκωβου Μιχαηλίδη, υποψήφιου διδάκτορα Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Ελάχιστοι Ελληνες έχουν φτάσει έως εκεί, ίσως μάλιστα να ήμουν ο δεύτερος ιστορικός που το επισκέφτηκε. Αφού ξεναγήθηκα σύντομα στους άνετους χώρους του ιδρύματος κατέληξα στο γραφείο του γραμματέα του Ινστιτούτου Στόγιαν Γκέρμανοφ, υφηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. Ο Γκέρμανοφ αποτελεί τυπικό παράδειγμα Βούλγαρου με προσφυγική ταυτότητα (ο πατέρας του κατάγεται από τις Σέρρες και η μητέρα του από την Αχρίδα). Στη συζήτηση παρευρισκόταν και ο πρόεδρος του Μ.Ι., Πέταρ Σαπκάρεφ, καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Κυρίλλου και Μεθοδίου της βουλγαρικής πρωτεύουσας. Ογδόντα επτά ετών σήμερα ο καθηγητής Σαπκάρεφ είναι εγγονός του γνωστού Βούλγαρου ιδελόγου Κουσμάν Σαπκάρεφ, που έδρασε ως εκπαιδευτικός στη Μακεδονία πριν από εκατό χρόνια περίπου. Μετά την ανταλλαγή των τυπικών φιλοφρονήσεων η συζήτηση στράφηκε αναπόφευκτα στο Μακεδονικό Ζήτημα. Οι απόψεις των Βούλγαρων συνομιλητών μου ήταν σταθερές και γνωστές. Η γεωγραφική Μακεδονία και το ιστορικό παρελθόν του σλαβόφωνου ή πρώην σλαβόφωνου πληθυσμού της είναι καθαρά βουλγαρικό. Οι σημερινοί κάτοικοι της Π.Γ.Δ.Μ. δεν είναι παρά Βούλγαροι οι οποίοι έχουν υποστεί "πλύση εγκεφάλου" από μια ηγετική τάξη. Προσπάθησα να τους απαντήσω τεκμηριωμένα για το αβάσιμο, σε πολλά σημεία, των ισχυρισμών τους. Με άκουσαν με ευγένεια αλλά ήταν προφανές ότι το χάσμα απόψεων ήταν σημαντικό.

Η συζήτηση διακόπηκε απότομα, όταν ξαφνικά άνοιξε η πόρτα και εμφανίσθηκε ένας ηλικιωμένος κύριος. "Ακουσα πως έχει έρθει ένας φίλος από την Ελλάδα και ήρθα να τον συναντήσω" μου είπε καθώς μου έσφιγγε το χέρι. Επρόκειτο για τον Στόγιαν Μπογιαντζίεφ πρόεδρο του εθνικιστικού κόμματος Β.Μ.Ρ.Ο.- Ενωση των μακεδονικών συλλόγων της Βουλγαρίας. Ο νομικός Μπογιαντζίεφ κατάγεται από τα Ανω Πορόϊα και είναι γνωστός για τη σφοδρότητα με την οποία κατά καιρούς έχει επικρίνει την Ελλάδα. Η δική μου εμπειρία δεν ήταν καλύτερη. "Η ελληνοβουλγαρική φιλία είναι μύθος" μου είπε και πριν προλάβω να πω οτιδήποτε lou έδειξε ένα άρθρο που είχε γράψει στην εβδομαδιαία εφημερίδα του Β.Μ.Ρ.Ο., Μακεντόνια 15 Νοεμβρίου 1995.

"Το έγραψα με αφορμή την επίσκεψη του Προέδρου της χώρας σας κ.Στεφανόπουλου" μου είπε "Είναι για το καλωσόρισες". Το άρθρο ήταν μια επίθεση εναντίον της Ελλάδας βασισμένη σε πέντε σημεία-γεγονότα των τελευταίων μηνών που σύμφωνα με τον κ.Μπογιαντζίεφ απεδείκνυαν ότι οι προθέσεις της Ελλάδας απέναντι στη Βουλγαρία δεν ήταν ειλικρινείς. (α) η Ελλάδα δεν είχε αποτρέψει την εγγραφή της Βουλγαρίας στη συνθήκη Σεγκέν γεγονός που θα έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή απομόνωση της δεύτερης από την Ευρώπη, (β) η Ελλάδα πρωτοστατεί στις ενέργειες για το κλείσιμο του πυρηνικού σταθμού στο Κοζλοντούι απαραίτητο για τη βουλγαρική οικονομία, (γ) η Ελλάδα αντιτίθεται στην κατασκευή της παρα-Εγνατίας οδού διαμέσω Αλβανίας, Π.Γ.Δ.Μ., Βουλγαρίας και Τουρκίας, της καλύτερης οδού, σύμφωνα με τους Βούλγαρους συνομιλητές μου, για τη διεξαγωγή του εμπορίου, (δ) η Αθήνα προσφέρει στη Σόφια μόνο το 5% από τα δικαιώματα του αγωγού Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη, έναντι 32% που οι Βούλγαροι επιθυμούν και (ε) οι ελληνικές εφημερίδες κατηγόρησαν ορισμένους βουλγαρικούς κύκλους ότι υπαγόρευσαν τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Προέδρου της Π.Γ.Δ.Μ. Κίρο Γκλιγκόροφ.

Αν και γνώριζα βέβαια το αντικείμενο των θεμάτων που τέθηκαν, ωστόσο πρέπει να παραδεχτώ ότι για πρώτη φορά είχα την ευκαιρία να ακούσω συγκροτημένη την άποψη που έχουν γι αυτά οι γείτονές μας. Κι αυτό γιατί δυστυχώς τα άρθρα στον ελληνικό τύπο που αναφέρονται στην οπτική γωνία από την οποία οι Βούλγαροι προσεγγίζουν τα ζητήματα που άπτονται των διμερών σχέσεων με την Ελλάδα είναι ελάχιστα.

Η προσωπικότητα του Στόγιαν Μπογιαντζίεφ επιδρά καταλυτικά στην άποψη που εκφέρει τόσο το Μακεδονικό Ινστιτούτο της Σόφιας όσο και η πολιτική του προέκταση, το κόμμα Β.Μ.Ρ.Ο.. Μια πολιτική εντελώς ανεδαφική, θα έλεγα, τουλάχιστον στην ιστορική της διάσταση. Οι απόψεις για το ιστορικό παρελθόν της μείζονος Μακεδονίας ελάχιστα μόνο έχουν μεταβληθεί από εκείνες που υπήρχαν στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων. Κι αν ορισμένες από αυτές μπορούν να θεωρηθούν απλά προπαγανδιστικές, εσωτερικής κατανάλωσης και τελικά άνευ ουσίας, υπάρχουν όμως και κάποιες που απειλούν να υπονομεύσουν τις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις. Είναι αποκαλυπτικό ότι σε πρωτοσέλιδο άρθρο της η εφημερίδα Μακεντόνια της 22 Νοεμβρίου 1995 αναφερόμενη στην πρόσφατη περιοδεία στα Βαλκάνια της επιτροπής Κάρνεγκι αποκάλυψε ότι δύο βουλευτές του Β.Μ.Ρ.Ο. στη βουλγαρική Εθνοσυνέλευση, ο Εβγένιι Εκοφ και ο Ανατόλιι Βελίτσκοφ, προμήθευσαν τους ανθρώπους του διεθνούς αυτού οργανισμού με ντοκουμέντα που απεδείκνυαν ότι σήμερα στην ελληνική Μακεδονία ζουν 150 χιλιάδες Βούλγαροι και στη Δυτική Θράκη άλλες 35 χιλιάδες.Makedonija, 22 Νοεμβρίου 1995.

Παρόμοιες απόψεις περιέχονται επίσης και σε μελέτη γνωστού Βούλγαρου ιστορικού που πρόκειται να κυκλοφορήσει στις αρχές του 1996. Ο Μπογιαντζίεφ μάλιστα καθώς και το Μακεδονικό Ινστιτούτο (κατά συνέπεια και το Β.Μ.Ρ.Ο.) ζητούν από την Ελλάδα ανθρώπινα δικαιώματα για τη "βουλγαρική" αυτή "μειονότητα", γλώσσα, εκκλησία και σχολεία, (Stojan Bojanziev, "Beliko e stradanieto na Makedonija" [Το μαρτύριο της Μακεδονίας είναι μεγάλο] στο 90 godini ilidensko-preobrazensko vastanije [90 χρόνια από την μεταρρυθμιστική εξέγερση του Ιλιντεν] (Σόφια, 1994), σσ.20-21) και επικαλούνται το γεγονός ότι παρόμοιο καθεστώς ισχύει και για τους Σαρακατσάνους της Βουλγαρίας, οι οποίοι κάθε καλοκαίρι διδάσκονται από Ελληνες εκπαιδευτικούς την ελληνική γλώσσα.

Στους διαδρόμους του ιδρύματος συνάντησα αρκετά "παιδιά του παιδομαζώματος". Περίπου τρεις χιλιάδες από αυτά, όπως μου εκμυστηρεύτηκε κάποιος που κατάγεται από ένα χωριό της Καστοριάς, βρίσκονται σήμερα στη Σόφια μαζί βέβαια με τις οικογένειές τους. Οι θέσεις τους ήταν σχεδόν πανομοιότυπες. "Οσο κι αν σου φαίνεται περίεργο αγαπούμε την Ελλάδα" μου είπαν "ωστόσο έχουμε μεγάλη πίκρα μέσα μας. Δεν μας επιτρέπεται να επισκεφτούμε την πατρίδα μας. Γιατί;".

Αποχωρώντας από το ίδρυμα προσπάθησα να ταξινομήσω τις εμπειρίες μου. Από τη μια οι εφημερίδες να γράφουν για την επιτυχή έκβαση των συνομιλιών του Προέδρου Κωστή Στεφανόπουλου με τον Πρόεδρο της Βουλγαρίας Ζέλιου Ζέλεφ και τον Πρωθυπουργό Ζάν Βίντενοφ. "Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις αποτελούν παράδειγμα σταθερότητας" στα Βαλκάνια ήταν ο θριαμβευτικός πρωτοσέλιδος τίτλος της εφημερίδας Ντούμα επισήμου δημοσιογραφικού οργάνου του βουλγαρικού σοσιαλιστικού κόμματος της 21ης Νοεμβρίου 1995.

Εύχομαι ειλικρινά να είναι έτσι. Ομως πίσω από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και πέρα από τους λόγους στα επίσημα γεύματα υπάρχει και εξυφαίνεται η άποψη μιας άλλης Βουλγαρίας. Μιας Βουλγαρίας οχυρωμένης στο παρελθόν της, που ζει ακόμη νοσταλγικά στην εποχή της "Βελίκα Μπουλγκάρια", της "Μεγάλης Βουλγαρίας" που πρόσκαιρα δημιούργησε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878. Το εθνικιστικό κόμμα Β.Μ.Ρ.Ο. και το Μακεδονικό Ινστιτούτο αποτελούν την αιχμή του δόρατος αυτών των απόψεων. Η χρήση της ιστορίας μάλιστα αποτελεί, όπως σε όλες τις βαλκανικές χώρες, το καλύτερο μέσο για την καλλιέργειά τους. Είναι ενδεικτικό ότι η εκδοτική παραγωγή του Μακεδονικού Ινστιτούτου είναι ογκώδης. Δεκάδες τίτλοι εκδίδονται κάθε χρόνο συνθέτοντας σταδιακά το ψηφιδωτό μιας βουλγαρικής Μακεδονίας. Θα μπορούσε βέβαια να παρατηρήσει κανείς ότι η επιρροή των "μεγαλοβουλγαρικών" αυτών κύκλων στη σημερινή Βουλγαρία είναι περιθωριακή. Θα μπορούσε να προσθέσει επίσης ότι η σημερινή δεινή οικονομική κατάσταση της Βουλγαρίας δεν προσφέρεται για λεονταρισμούς και αλυτρωτικές βλέψεις. Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι στην προκειμένη περίπτωση τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οταν η συντριπτική πλειοψηφία των βιβλίων που εκδίδονται σήμερα στη Βουλγαρία και ασχολούνται με τις πτυχές του Μακεδονικού Ζητήματος, ιστορικές και σύγχρονες, εκφράζουν στην πλειοψηφία τους παρόμοιες απόψεις που υπερτονίζουν τη σπουδαιότητα του βουλγαρικού παράγοντα στο χώρο της μείζονος Μακεδονίας, που υποβαθμίζουν τις διαφορετικές ιστορικοπολιτικές προσεγγίσεις και αδυνατούν ή αρνούνται να αντιληφθούν το σύνολο των δημογραφικών, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών που σημειώθηκαν στον ίδιο χώρο τον τελευταίο ai~ma, τότε το γεγονός αυτό δεν είναι περιθωριακό και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αγνοηθεί ή να υποτιμηθεί. Είναι δυνατόν επίσης να υποστηρίξει κανείς με πειστικά επιχειρήματα ότι στη σύγχρονη βουλγαρική ιστοριογραφία ελάχιστα είναι τα δείγματα αναθεωρητισμού και κριτικής προσέγγισης του ιστορικού παρελθόντος. Το γεγονός αυτό οφείλει να μας προβληματίσει. Η ιστορία των Βαλκανίων και ειδικότερα η ιστορία της Μακεδονίας έχει αποδείξει ότι οι περίοδοι έντασης στις σχέσεις των όμορων χωρών κατά κανόνα ακολουθούν μια άλλη, μακρά περίοδο βιβλιογραφικής διαμάχης και εκπαιδευτικής σταυροφορίας. Τέτοιο είναι το κλίμα που καλλιεργείται σήμερα, από ορισμένους κύκλους, στη βουλγαρική πρωτεύουσα.

Εφυγα σοφότερος από τη Σόφια και αυτό το άρθρο ας είναι απλώς η μαρτυρία μου. Οφείλουν, νομίζω, να γνωρίζουν οι συμπατριώτες μου πως μας βλέπουν οι γείτονές μας. Οι άνθρωποι στη Βουλγαρία και κυρίως στο Μακεδονικό Ινστιτούτο ήταν ιδιαίτερα φιλικοί και ευγενικοί μαζί μου. Δεν έπαψαν μάλιστα να διακηρύττουν τη συμπάθειά τους για την Ελλάδα, να τονίζουν τον κοινό κίνδυνο που προέρχεται εξ' Ανατολών και να προσπαθούν να μου αποδείξουν πως η εικόνα που πολλοί Ελληνες έχουν γι' αυτούς δεν είναι η πραγματική. Πιθανόν να ήταν ειλικρινείς. Από την άλλη βέβαια, θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι η ευγένεια τους ήταν διπλωματική. Μπορεί να είναι κι έτσι. Αλλά η κακοπιστία στα Βαλκάνια, η έλλειψη προσωπικών επαφών με ανθρώπους της άλλης πλευράς, η απουσία διάθεσης κατανόησης, η άγνοια της ιδιαιτερότητας του άλλου και η εμμονή στα παραδοσιακά σχήματα περί εχθρών και φίλων έχει συχνά ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου. Ο ανθρώπινος πόνος όμως δεν διαφέρει ποτέ είτε τα θύματα είναι Ελληνες, Βούλγαροι ή Σέρβοι. Οι κάτοικοι της γεωγραφικής Μακεδονίας που έζησαν κατά το παρελθόν τον όλεθρο διαδοχικών πολεμικών αναμετρήσεων το γνωρίζουν καλά. Κι αυτό είναι κάτι που οι σημερινοί απόγονοί τους οφείλουν να μην το ξεχάσουν ποτέ σε όποια βαλκανική χώρα κι αν κατοικούν.