TO INTERNET DEN EINAI PANAKEIA

From: Macedonian Press Agency <mpa@uranus.eng.auth.gr>

Macedonian Press Agency Documents in Elot928 Greek Directory

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

του Δημήτρη Μητρόπουλου

Πριν επιστρέψουν στις εταιρείες τους στο Μenlo Park ή το Palo Alto, οι περισσότεροι ομιλητές είχαν την ειλικρίνεια να δηλώσουν ότι "η ευκρινής θέα δεν πρέπει να συγχέεται με την κοντινή απόσταση". Κοινώς, μπορεί το μέλλον των τηλεπικοινωνιών να διαγράφεται καθαρά στον ορίζοντα, όμως αυτό δεν σημαίνει κιόλας ότι θα το συναντήσουμε στην επόμενη στροφή του δρόμου. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι χρήσιμο να πάρει κανείς τα πράγματα από την αρχή και, πριν φθάσει να μιλήσει για τον Απόδημο Ελληνισμό, να διευκρινίσει τί σημαίνει ακριβώς αυτό το "σύγχρονες επικοινωνιακές δυνατότητες" του τίτλου.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα νέα ηλεκτρονικά μέσα θα αλλάξουν τους όρους της επικοινωνίας. Πάρτε, παραδείγματος χόριν, το Internet: το κόστος δημιουργίας μιας ηλεκτρονικής εφημερίδας στο World Wide Web είναι αμελητέο μπροστά στα κεφάλαια που απαιτούνται για τη δημιουργία μιας εφημερίδας ή ενός τηλεοπτικού σταθμού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, παραδείγματος χάριν, το ξεκίνημα ενός νέου περιοδικού προϋποθέτει ελάχιστο κεφάλαιο 5 εκατ. δολαρίων. Το "George", το νεωτερικό πολιτικό περιοδικό του υιού Κένεντι που ξεκίνησε πρόσφατα, στηρίχθηκε σε αρχική επένδυση 20 εκατ. δολαρίων.

Αντιθέτως, μια "σελίδα" στο World Wide Web έχει ελάχιστο κόστος 5.000 δολάρια και μέσο κόστος 100.000 δολάρια. Ενα αρχικό κεφάλαιο 500.000 δολαρίων μπορεί να "κάνει θαύματα" και να αποδώσει ιδιαίτερα εκλεπτυσμένα αποτελέσματα. Προσθέστε ότι η ύπαρξη του δικτύου λύνει το πρόβλημα και τα έξοδα της διανομής: ούτε φορτηγά, ούτε περίπτερα, ούτε ταχυδρομεία και συνδρομητές. Το δίκτυο εξασφαλίζει πρόσβαση σε ένα παγκόσμιο κοινό. Θεραπεύει τον πονοκέφαλο των κυκλικών αυξήσεων της τιμής του χαρτιού - δείτε, παραδείγματος χάριν, τί γίνεται στην παρούσα συγκυρία με αυξήσεις της τάξεως του 30 και 40%. Τέλος, τα links, οι "συνδέσεις" του Web, εξασφαλίζουν άνετη και συνεχή επικοινωνία με άλλες συναφείς "σελίδες", ενώ ζωντανεύουν και τις διαφημίσεις.

Μια τελευταία, αλλά διόλου ασήμαντη λεπτομέρεια: Η δημογραφική σύνθεση του κοινού του Internet, αυτών των 30 εκατ. χρηστών παγκοσμίως που διαρκώς αυξάνονται, είναι ιδιαίτερα ελκυστική - αντιβαίνει δε στη συνήθη εικόνα των πιτσιρικάδων που ξενυχτάνε ανταλάσσοντας e-mail (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο) και μη διαβάζοντας τα μαθήματά tour. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι χρήστες είναι σε ποσοστό 70% άρρενες, με μέση ηλικία τα 30 χρόνια, απόφοιτοι κατά 70% της ανωτάτης εκπαίδευσης, ενώ το 60% έχει μέσα ή και υψηλά εισοδήματα. Σημειώστε ακόμη ότι αυτοί που είναι φανατικοί χρήστες του δικτύου αποδεικνύονται και φανατικοί της ενημέρωσης: διαβάζουν συστηματικά εφημερίδες, βλέπουν τηλεόραση κλπ. Εχουμε δηλαδή να κάνουμε με μια ελίτ της επικοινωνίας.

Χαμηλό κόστος, παγκόσμιο εκλεκτό κοινό, συνδυασμός εικόνας, κειμένου και ήχου. Με τέτοια δεδομένα, εύλογο είναι η εξόρμηση στο Internet να θυμίζει τον "πυρετό του χρυσού" που χαρακτήρισε πριν έναν αιώνα την Αγρια Δύση. Ολοι θέλουν να προσεγγίσουν το κοινό που μόλις περιγράψαμε. Τα παραδοσιακά ΜΜΕ (εφημερίδες, περιοδικά ή τηλεοπτικοί σταθμοί) έχουν έτοιμο ενημερωτικό "περιεχόμενο" να ανακυκλώσουν και θεωρούν την επέκτασή τους στο δίκτυο αυτονόητη. Οι μεγάλες εταιρείες θέλουν να διαφημιστούν στο κοινό του δικτύου προσβλέποντας στην αγοραστική του δύναμη. Ως γνωστόν η GenerationX - μιλάμε για τριαντάρηδες - δεν έχει ούτε σπίτι, ούτε οικογένεια, αλλά καταναλώνει κατά κόρον. Οι κυβερνήσεις επιζητούν να προβάλουν τις χώρες που εκπροσωπούν. Οι ποικίλες οργανώσεις να βρουν τα δίκαιά τους. Στο Internet βρίσκει κανείς από τους "New York Times" μέχρι το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού μέχρι τη CIA, την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών. Η CIA διατηρεί "Σελίδα" στο δίκτυο, όπου διευκρινίζει μεταξύ άλλων ότι "δεν κατασκοπεύει τους αμερικανούς πολίτες".

Ωστόσο, η γενική αυτή ευφορία μετριάζεται από ορισμένους σοβαρούς παράγοντες. Σε ό,τι αφορά τα ΜΜΕ έχει καταστεί φανερό ότι η εξόρμηση τους στον Κυβερνοχώρο, παρά το χαμηλό κόστος, δεν είναι προς το παρόν κερδοφόρα. Είναι δύσκολο ένα ΜΜΕ να είναι οικονομικά βιώσιμο, αν υπάρχει μόνο με ηλεκτρονική μορφή στο δίκτυο. Ολοι σχεδόν οι οργανισμοί στηρίζονται στο χαρτί. Η πρόσβαση των χρηστών στις ηλεκτρονικές εφημερίδες δεν χρεώνεται. Τα έσοδα από τις διαφημίσεις δεν επαρκούν. Δεν έχει επίσης βρεθεί τρόπος να μετρηθεί η συχνότητα πρόσβασης στις "σελίδες", ώστε να έχουμε μετρήσεις, όπως οι μετρήσεις τηλεθέασης (τα γνωστά ratings) που καθοδηγούν διαφημιστές και διαφημιζόμενους. Ακόμη χειρότερα: το περιεχόμενο των "σελίδων" χρειάζεται συνεχή ανανέωση. Το δίκτυο δεν είναι ακόμη τόσο τεχνολογικά εξελιγμένο, εν σχέσει με τα άλλα μέσα, με αποτέλεσμα το περιεχόμενό του να είναι στατικό. Οι πιό εκλεπτυσμένες προσπάθειες προσκρούουν στην περιορισμένη προς το παρόν χωρητικότητα των τηλεφωνικών γραμμών. Το γεγονός αυτο κάνει τη μετάδοση μεγάλου όγκου δεδομένων (φωτογραφίες, φιλμ ή γραφικά) εξαιρετικά αργή. Οπως λέγεται σαρκαστικά, προς το παρόν το Internet "είναι ένα τέλεξ που παριστάνει το φαξ".

Ετσι, παρουσιάζονται ήδη φαινόμενα υποχώρησης. Το περιοδικό ΤΙΜΕ, είχε δημιουργήσει με πολλές φανφάρες τη "σελίδα" Pathfinder στο Internet. Δυστυχώς, η επάνδυση δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Πρόσφατα ένας από τους επικεφαλείς του περιοδικού απεκάλεσε το Pathfinder "μαύρη τρύπα" - από οικονομικής απόψεως. Ο αρχικός ενθουσιασμός έχει υποχωρήσει και στο συνεταιρισμό της Νews Corp του Rupert Murdoch με τον αμερικανικό κολοσσό της υπεραστικής tgkevym_ar MCI. Murdoch και MCI είχαν ανακοινώσει τη συνεργασία τους την περασμένη άνοιξη με σκοπό να αναπτύξουν υπηρεσίες ενημέρωσης για το δίκτυο. Πρόκειται για δύο μόνο παραδείγματα από την τρέχουσα ειδησεογραφία.

Βεβαίως, η δραστηριότητα στο χώρο των τηλεπικοινωνιών συνεχίζεται. Οποιος παρακολουθεί τις ξένες εφημερίδες γνωρίζει ότι ο τομέας έχει δύο με τρεις ειδήσεις την ημέρα. Εν τούτοις, η δραστηριότητα αυτή αποβλέπει προς το παρόν σε έναν κυρίως λόγο: το περίφημο positioning. Ολοι θέλουν να βρίσκονται στο δίκτυο. Για να προσθέσουν αξία και την αίγλη του καινούργιου στην επωνυμία τους. Για να πειραματισθούν με τις δυνατότητες του. Για να είναι έτοιμοι, όταν, με την εξέλιξη της τεχνολογίας, γίνει το μεγάλο μπουμ: όταν οι τωρινές τεχνολογικές δυσχέρειες ξεπεραστούν και κινούμενες εικόνες, φωτογραφίες, κείμενα και ήχος γίνουν ένα, δίνοντας στον όρο πολυμέσα την πραγματική σημασία του.

Σε ό,τι αφορά όχι τα ΜΜΕ, αλλά τις κυβερνήσεις και τους ποικίλους οργανισμούς που έχουν εγκατασταθεί στο δίκτυο, το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη κερδών - αυτές είναι άλλωστε άλλου είδους επενδύσεις. Το πρόβλημα έγκειται στο χάος που είναι το δίκτυο. Στο Internet, η επικοινωνία δεν είναι "ενός προς πολλούς", δηλαδή ένας ιδιοκτήτης εφημερίδας ή τηλεοπτικού σταθμού μεταδίδει περιεχόμενο προς το κοινό. Η επικοινωνία είναι "πολλών προς πολλούς" - αφού, με δεδομένο το χαμηλό κόστος και τον "ανοιχτό" χαρακτήρα του δικτύου, καθένας μπορεί να να δημιουργήσει μια ηλεκτρονική εφημερίδα ή μια "σελίδα" στο Internet.

Σχεδιασμένο πριν 25 χρόνια από το αμερικανικό Υπουργείο Αμυνας για να συνδέει πανεπιστημιακούς, ερευνητές και στρατιωτικούς "ακόμη και αν τμήμα του δικτύου αχρηστευόταν από πυρηνική καταστροφή", το Ιnternet είναι κατασκευασμένο "χωρίς κεντρική εξουσία. Κανείς δεν το κατέχει, κανείς δεν το διευθύνει, κανείς δεν μπορεί να εκδιώξει ολοκληρωτικά τον άλλο. Δεν υπάρχει διακόπτης που να μπορεί να κατεβάσει κάποιος και να κλείσει το δίκτυο σε μια επείγουσα περίπτωση". Ο Κυβερνοχώρος δεν επιδέχεται έλεγχο ή λογοκρισία. Μάλιστα, το δίκτυο αντιλαμβάνεται τη λογοκρισία ως βλάβη και την παρακάμπτει. Πλάι στην κυβέρνηση μιας χώρας μπορεί να βρεθεί μια ακραία ομάδα που να διαστρεβλώνει τις απόψεις της. Πλάϊ σε μια πολυεθνική, ας πούμε την Κόκα Κολα, που θέλει να προβάλει την εικόνα της, μια ομάδα ιδιορρύθμων χρηστών του προϊόντος της που δημιουργούν τη δική τους λέσχη στο δίκτυο.

"Πολλοί προς πολλούς", σχετικά χαμηλό κόστος εγκατάστασης και σχεδόν ανεξέλεγκτη επικοινωνία δημιουργούν αυτομάτως πρόβλημα νομιμοποίησης και γενικης αξιοπιστίας. Μια κατάσταση λίγο σαν τους πειρατικούς ραδιοσταθμούς παλιότερα. Η ευδοκίμηση ακροδεξιών ομάδων και πορνογράφων στο δίκτυο είναι χαρακτηριστική και συγχρόνως το δυσφημεί. Αντίστοιχα, η εύκολη μετάβαση από "σελίδα" σε "σελίδα" δημιουργεί φαινόμενα σαν το zapping της τηλεόρασης. Πώς να συγκρατήσει κανείς την προσοχή ενός κοινού με μικρό όριο προσοχής που πηδά διαρκώς από το ένα στο άλλο; Στο Internet όλα, ή έστω τα περισσότερα, παρέχονται δωρεάν. "Δεν υπάρχει", όπως λέγεται, "μέρα ή m}wta - μόνο ενδιαφέρον ή βαρετό".

Το συμπέρασμα; Και στην περίπτωση Κυβερνήσεων, οργανισμών ή μεγάλων εταιρειών - όπως συμβαίνει και με τα ΜΜΕ - η παρουσία στο δίκτυο έχει προς το παρόν να κάνει με λόγους positioning. Είναι αυτοσκοπός. Θέλουν να βρίσκονται εκεί.

Κοντολογίς - παρά τη συζήτηση για "νέες επικοινωνιακές δυνατότητες" ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΕΡΤΙΜΑΤΑΙ. ΠΛΑΙ ΣΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ. ΤΑ ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΗ ΣΕ ΦΑΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗΣ.

Χωρίς αμφιβολία, τα νέα ηλεκτρονικά δίκτυα δημιουργούν αίσθημα κοινότητας μεταξύ Ελλαδιτών και Αποδήμων. Με το μισό σχεδόν από το συνολικό Ελληνισμό εκτός συνόρων η σημασία μιας τέτοιας προσέγγισης είναι περίπου αυτονόητη. Η συμβολή της Διασποράς στην ιστορία μας είναι άλλωστε γνωστή. Από την υποστήριξη των εύπορων Ελλήνων του εξωτερικού προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως τη θαυμαστή δραστηριοποίηση των Ομογενών μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974. Ασφαλώς, η επικοινωνία μεταξύ Ελλαδιτών και Ομογενών πραγματοποιείται ήδη. Ομως οι οργανισμοί που έχουν εισέλθει στον κυβερνοχώρο (εφημερίδες ή πρακτορεία), είναι αμφίβολο αν μπορούν να προσδοκούν κέρδη από τη δραστηριότητά τους αυτή. Η πραγματικότητα αυτή θα πρέπει ίσως να ληφθεί υπόψιν (και να προβλεφθούν επιδοτήσεις ενδεχομένως) εν όψει του κοντινού ή απώτερου μέλλοντος - όταν ο αρχικός ενθουσιασμός ενδέχεται να κωπάσει.

Αντίστοιχα, η επικοινωνία Ελλαδιτών και Αποδήμων στον Κυβερνοχώρο είναι μοιραίο ότι δεν θα διέλθει μόνο από κρατικούς φορείς ή τις "σελίδες" των ΜΜΕ ή των ομογενειακών οργανώσεων, αλλά και τα newsgroups ή τις ομάδες συζήτησης ή και μεμονωμένα. Ο χαρακτήρας και τα όρια της επαφής αυτής δεν μπορεί ούτε να ορισθούν εκ των προτέρων ούτε να μονοπωληθούν από κάποιους φορείς. Ο διάλογος Ελλαδιτών και Αποδήμων υπόκειται κι αυτός στις χαώδεις συνθήκες του δικτύου. Ας υπενθυμίσουμε μόνο ότι το χάος αυτό μπορεί να είναι και γόνιμο.

Αξιοσημείωτη είναι και η προαναφερθείσα δημογραφική σύνθεση του κοινού του Ιnternet, η οποία μας παρέχει ενδείξεις για την ταυτότητα των Αποδήμων που το χρησιμοποιούν: εύποροι, νεαρής σχετικά ηλικίας, με πανεπιστημιακή μόρφωση. Καθώς σε πολλές ξένες χώρες, κατεξοχήν δε στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ομογένεια βρίσκεται πλέον στην τρίτη ή την τέταρτη γενιά και έχει τη θέση της στην κορυφή της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πυραμίδας, η πρόσβαση μέσω του δικτύου στη μερίδα αυτή των Αποδήμων είναι ιδιαίτερα σημαντική. Δεν είναι μόνο η συντήρηση του δεσμού τους με την Ελλάδα, deslo} που στην τρίτη ή την τέταρτη γενιά μπορεί να έχει αρχίσει να χαλαρώνει μέσα από τις διαδικασίες της ένταξης σε μια ξένη κοινωνία και τις πραγματικότητες της μόνιμης εγκατάστασης μακρυά από την Ελλάδα. Είναι και η δυνατότητα να έρθει κανείς σε επαφή με Αποδήμους με υψηλή μόρφωση που συχνά κατέχουν νευραλγικές θέσεις. Ενα απλό παράδειγμα: οι συνεντεύξεις του Νίκολας Νεγκροπόντε (μέσω e-mail) σε ελληνικές εφημερίδες. Το δίκτυο μπορεί να καταστήσει άμεση την επικοινωνία του Ελλαδικού χώρου με τα πιο επίλεκτα στελέχη της Ομογένειας.

Η πραγματικότητα αυτή ανοίγει νέους δρομους. Γιατί να αξιοποιήσει κανείς τις σύγχρονες επικοινωνιακές δυνατότητες μόνο για να φέρει κοντά τους Ομογενείς στην Ελλάδα ή αντιστρόφως; Γιατί να μην επιστρατεύσει τη σταδιοδρομία των Ομογενών στο εξωτερικό, τη διπλή υπόσταση τους ως ατόμων ελληνικής καταγωγής και πολιτών ξένων κρατών; Γιατί το περιεχόμενο που διοχετεύεται στο δίκτυο να είναι στενά ελληνικού ενδιαφέροντος και προσανατολισμού, τοπικιστικό αν θέλετε, γιατί δηλαδή να φωτογραφίζει τους Αποδήμους μόνο στην ελληνική τους υπόσταση; Και γιατί να είναι μόνο ελλαδικής προέλευσης;

Το δίκτυο είναι ένα μέσο, που, όπως είπαμε, εξασφαλίζει πρόσβαση σε ένα εκλεκτό παγκόσμιο κοινό με σχετικά χαμηλό κόστος. Γιατί με ενεργούς συμμετόχους και καταλύτες τους Αποδήμους να μην δημιουργήσει κανείς "σελίδες" με οικουμενικούς προβληματισμούς, πληροφορίες ή ψυχαγωγία; Με δεδομένη την απομόνωση της χώρας από τα παραδοσιακά ξένα ΜΜΕ, που τόσο μας απασχολεί, - γιατί να μην επιχειρήσει κανείς μια "νέα αρχή" στον διεθνή χώρο της επικοινωνίας. Αν τα νέα μέσα μπορούν να γεφυρώσουν τη γεωγραφική απόσταση αλλά και τη διαφορά φάσης μεταξύ Ελλάδας και Αποδήμων, μπορούν επισης να αποτελέσουν ένα "παράθυρο", μια "έξοδο" για τους Ελληνες, προς το διεθνή χώρο της επικοινωνίας και της ανταλλαγής ιδεών. Μια επένδυση τέτοιου είδους δε θα πήγαινε χαμένη - ιδίως στην εποχή μας. Ας μην ξεχνάμε ότι "η πληφορορία είναι για τον 20ο αιώνα ό,τι ήταν οι φυσικοί πόροι για τον 19ο".

Το αχανές τοπίο του Κυβερνοχώρου τελεί ακόμη υπό διαμόρφωση. Το κόστος είναι αναλογικά μικρό και τα νέα μέσα, το δίκτυο, παρέχει δυνατότητες αδιανόητες πριν λίγα χρόνια. Η Ελλάδα μπορεί να συμμετάσχει στη νέα τάξη της πληροφορίας που διαμορφώνεται, της οποίας τα σύνορα, τα νέα σύνορα που χαράσσονται, δεν είναι φυσικά. Οι Απόδημοι, με την προνομιακή τους θέση στο εξωτερικού μπορούν χάρη στα νέα μέσα, που εκμηδενίζουν χρονικές και γεωγραφικές αποστάσεις, να συμμετάσχουν ισότιμα σε ένα τέτοιο φιλόδοξο πρόγραμμα. Και ο Ελληνισμός να αποκτήσει και πάλι την οικουμενικότητά του. Μένει να δούμε ποιός μπορεί να εκφράσει αυτό το όραμα.

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος ζει στην Αθήνα και εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα "Το Βήμα".